Samenvatting / Beschrijving: “Het is mij bekend dat verschillende onderzoeken naar het therapeutisch gebruik van psychedelica gunstige resultaten laten zien,” schrijft de minister van VWS.

                                                                                                                                                                                                        Author: Stephan Tap

De nieuwe minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS), Ernst Kuipers, heeft zich positief uitgelaten over de toekomst van onderzoek naar psychedelica in Nederland. In een brief aan de Tweede Kamer onderschrijft Kuipers dat middelen als MDMA, ketamine en psilocybine (de werkzame stof in psychedelische paddestoelen) een baanbrekende potentie hebben als ze worden ingezet ter ondersteuning van therapie. Hij hoopt dat Nederland ‘een voorloper’ kan worden in het wetenschappelijk onderzoek naar dergelijke therapieën, zo schrijft hij in zijn brief.

Kuipers zegt op de hoogte te zijn van onderzoek naar psychedelica en ziet de potentie: “Het is mij bekend dat verschillende onderzoeken naar het therapeutisch gebruik van psychedelica gunstige resultaten laten zien,” aldus de minister in de brief, “zoals bijvoorbeeld onderzoek naar MDMA bij posttraumatische stressstoornis (PTSS). Voor mij staat voorop dat deze en andere potentiële innovatieve behandelingen op een veilige manier bereikbaar worden voor de doelgroep.”

Kuipers gaf deze reactie in antwoord op vragen van de politieke partij D66. Zijn brief is groothartig naar het veld van psychedelische wetenschap en gaat uit van feiten die in recente jaren zijn gerezen over de effectiviteit van psychotherapie die wordt ondersteund met middelen als MDMA en psilocybine. Kuipers’ woorden vormen zo een contrast met uitspraken van ministers uit eerdere kabinetten, die vooral over middelen als mdma en psilocybine spraken binnen de context van hun illegaliteit onder de Opiumwet.

Onderzoeksprogramma ggz: 35 miljoen euro
Het aantal patiënten dat op grond van de Zorgverzekeringswet in behandeling is voor een Ernstige Psychische Aandoening ligt rond de 215.000 personen. “Mogelijk zit onder deze groep patiënten een deel dat moeilijk te behandelen is met bestaande therapieën,” schrijft de minister en voegt eraan toe dat in totaal 1,2 miljoen Nederlanders jaarlijks gebruik maken van de curatieve geestelijke gezondheidszorg.

Dit is de reden waarom Kuipers tot het jaar 2026 ruim 35 miljoen euro ter beschikking stelt voor het Onderzoeksprogramma GGZ, dat loopt via ZonMw, een overheidsinstelling die gezondheidsonderzoek en zorginnovatie ondersteunt. Het onderzoeksprogramma stimuleert veelal multidisciplinaire onderzoeken, waarbij de nadruk ligt op het uitvoeren van klinisch toegepast onderzoek en vraagstukken die afkomstig zijn uit de praktijk.

Het lijkt erop dat er via dit programma meer financiële ruimte komt om onderzoek te doen naar psychedelica – maar dat hangt uiteindelijk af van de voorstellen die worden ingediend. Vooral inzicht op het gebied van de therapeutische werkingsmechanismen van psychedelica is nodig: beter begrijpen hoe deze middelen precies werken en hebben geleid tot de tot nu toe geregistreerde, sterke resultaten.

Voortrekkersrol

Sommige van deze middelen hebben in de VS inmiddels een zogenoemde ‘breakthrough therapy status’ toegekend gekregen, doorgaans toegewezen aan middelen die levensbedreigende aandoeningen kunnen behandelen. De Amerikaanse Food and Drug Administration (FDA) heeft deze status toegewezen aan psilocybine voor behandelingsresistente depressie en voor MDMA bij posttraumatische stressstoornis.

Deze wetenschappelijke doorbraken en de publicaties daarover hebben het therapeutisch gebruik van psychedelica in de afgelopen jaren steeds bekend gemaakt. Psilocybine, MDMA, ketamine en LSD worden inmiddels wereldwijd onderzocht binnen een therapeutische en klinische context en laten veelbelovende resultaten zien als therapeutische middelen, vooral bij patiënten met therapieresistente stoornissen. 

De minister prijst de positie van Nederland binnen dit veld: “Nederland is een van de landen die voorop lopen met onderzoek naar psychedelica in de geestelijke gezondheidszorg. Ook kan Nederland een voortrekkersrol spelen op het gebied van het ontwikkelen van de juiste kaders, het beperken van risico’s en het vormgeven van opleidingen voor therapeuten.”

Hij pleit ervoor dat dat op een zorgvuldige manier gebeurt en benadrukt de noodzaak tot het ontwikkelen van nieuw onderwijs rondom psychedelische therapie. Zowel om nieuwe therapeuten te trainen als de nodige voorlichting te verschaffen voor de mensen die zelfstandig aan de slag gaan en de middelen nemen als zelfmedicatie.

Kuipers erkent tegelijkertijd de noodzaak voor meer onderzoek: “De meeste van deze middelen bevinden zich nog in de onderzoeksfase,” schrijft hij. “Verdere stappen om vervolg te geven aan deze onderzoeksresultaten zijn aan de veldpartijen. Dit betreft onder andere het doen van het benodigde onderzoek, het doorlopen van het registratietraject om het middel goedgekeurd te krijgen en het opstellen van richtlijnen en protocollen voor toepassing van de behandeling.”

Kuipers voegt hier aan toe dat zijn ministerie bereid is om “een faciliterende en adviserende rol te spelen” en dat er reeds oriënterende gesprekken hebben plaatsgevonden met onderzoekers en GGZ-organisaties rondom onderzoek naar het therapeutisch gebruik van psychedelica. 

Barrières
De minister erkent ook uitdagingen, zoals gebrek aan geld om onderzoek te doen en het ontbreken van een verdienmodel voor farmaceuten. De psychedelica zelf zijn “veelal niet patenteerbaar” en passen in die zin niet binnen het standaard ontwikkel-en verdienmodel. De mogelijk hoge kosten voor de therapeutische behandeling met deze middelen (door het totaal aantal uren die de therapeuten maken bij de behandelsessies) kunnen ook een knelpunt zijn voor opname in het basispakket, schrijft Kuipers.

         Of dat overhaaste conclusies zijn, moet nog blijken. Op dit moment lijken de middelen dermate baanbrekend dat ze op de lange termijn misschien juist kosten zouden kunnen besparen. De behandeling zelf mag dan wat meer intensief werk vragen van ggz-medewerkers, maar het lijkt er op de lange termijn de kostenbesparing van uitgespaarde zorg evident wordt: De eerste resultaten laten zien dat de psychische aandoeningen soms dermate verdwijnen dat het jaren aan therapie kan schelen.

Om antwoord te kunnen geven op deze vragen zouden er wetenschappelijke kosten-batenanalyses gedaan moeten worden. Zo waren er resultaten vanuit een onderzoek uit 20203 waaruit bleek dat psychotherapie ondersteund met MDMA na 30 jaar ongeveer 103 miljoen dollar bespaarde per 1.000 patiënten ten opzichte van conventionele therapie. De auteurs van deze studie concludeerden: “partijen zullen hoogstwaarschijnlijk binnen drie jaar geld besparen wanneer zij deze vorm van therapie gebruiken.” Maar meer onderzoek is nodig, aangezien dit slechts één studie betreft.

Centraal management en Nederland
Minister Kuipers bevestigt de risico’s van een gebrek aan centraal management van psychedelica: persoonlijk experimenteel gebruik komt veel voor en er is angst voor een mogelijke commerciële exploitatie van individuen waarbij het patiëntenbelang niet altijd op de voorgrond staat. Ook buiten het academische veld lijken therapieën nu in hoog tempo toe te nemen, in een meer informeel circuit. De minister benadrukt dan ook dat nu het moment is voor verschillende veldpartijen, zowel uit het onderzoeksveld als ggz-instellingen, om het initiatief te nemen tot samenwerking. 

Kuipers refereert hier specifiek naar een manifest genaamd Therapeutisch gebruik van psychedelica dat recent geschreven is door een groep Nederlandse onderzoekers en clinici, waaronder Joost Breeksema, de directeur van Stichting OPEN. De minister schrijft: “zij [kunnen] een kader ontwikkelen voor deze nieuwe vorm van behandeling, onder andere door middel van goede richtlijnen, standaarden en protocollen.”

“Nederland kan in Europees en internationaal verband aanjager zijn van samenwerking op dit terrein,” schrijft hij. Kuipers stuurt aan op een Nederlands initiatief tot het wegnemen van barrières voor het doen van wetenschappelijk onderzoek naar deze middelen, die binnen Europa en in VN-verband verboden zijn.

Staatscommissie MDMA
De uitspraken van Kuipers sluiten aan bij een opening die het nieuwe Nederlandse kabinet heeft gecreëerd in het drugsbeleid. Zo komt er een onderzoek naar de huidige positie van MDMA in de samenleving: “Er komt een Staatscommissie die de status van XTC (MDMA) in het kader van de volksgezondheid onderzoekt en advies uitbrengt over de voor- en nadelen van medicinaal gebruik, met inbegrip van een analyse vanuit verschillende disciplines van risico’s voor de gezondheid, preventie en de Europese context en relevante verdragen.” De minister verwacht in het tweede kwartaal van dit jaar de Kamer te informeren over de voortgang van de inrichting van deze Staatscommissie.

References

1. Davis, A. K., Barrett, F. S., May, D. G., Cosimano, M. P., Sepeda, N. D., Johnson, M. W., … & Griffiths, R. R. (2021). Effects of psilocybin-assisted therapy on major depressive disorder: a randomized clinical trial. JAMA psychiatry, 78(5), 481-489.
2. Nieuwsuur (2022). Keta kan ‘revolutionair’ middel zijn tegen depressie, maar er zijn ook zorgen.  Consulted on 27 March 2022 https://nos.nl/nieuwsuur/artikel/2413346-keta-kan-revolutionair-middel-zijn-tegen-depressie-maar-er-zijn-ook-zorgen
3. Marseille, E., Kahn, J. G., Yazar-Klosinski, B., & Doblin, R. (2020). The cost-effectiveness of MDMA-assisted psychotherapy for the treatment of chronic, treatment-resistant PTSD. PloS one, 15(10), e0239997.
4. Universitair Medisch Centrum Groningen. Manifest therapeutische gebruik van psychedelica. Retrieved on March 20, 2022.